उन्हाळ्यात गाय व म्हशींचे दूध उत्पादन का घटते?

उन्हाळ्यात गाय व म्हशींचे दूध उत्पादन का घटते?

उन्हाळ्यात गाय व म्हशींच्या दूध उत्पादनात घट होण्याचे अनेक जैविक, पर्यावरणीय आणि व्यवस्थापकीय कारणे आहेत. यासाठी एक समग्र दृष्टिकोन आवश्यक आहे, कारण या घटनेला एकच कारण नाही. चला, तपशीलवार या घटनेला समजून घेऊ.

उन्हाळ्यात गाय व म्हशींचे दूध उत्पादन का घटते?

१. तापमान व ओलावा:

उन्हाळ्यात पारेची पातळी वाढते आणि हवामानात जास्त तापमान व आर्द्रता (हायमिडिटी) निर्माण होते. यामुळे गायींना व म्हशींना शारीरिक ताण सहन करावा लागतो. गाय व म्हशी शरीराचे तापमान नियंत्रणात ठेवण्यासाठी अतिरिक्त ऊर्जा खर्च करतात. परिणामी, या जास्त शारीरिक ताणामुळे त्यांचे पोषणतत्त्व आणि दूध उत्पादन दोन्ही प्रभावित होतात. विशेषतः, जास्त तापमानामुळे गायींना ताजेतवाने ठेवणे कठीण होऊन दूध उत्पादन कमी होते.

२. पाणी व आहाराचा कमतरता:

उन्हाळ्यात गायींना अधिक पाणी लागते कारण त्यांचा शरीरातील उष्णता नियंत्रित करण्याचा प्रयत्न वाढतो. त्याचप्रमाणे, चाऱ्यांमध्ये थोड्या वेळाने ताजेपणा व पोषणतत्त्व कमी होतात, ज्यामुळे दूध उत्पादनावर थेट परिणाम होतो. यासाठी चांगल्या प्रतीचा आहार व पुरेसे पाणी दिले जात असले तरी, उन्हाळ्यात या गोष्टींमध्ये असंतुलन आल्यास दूध उत्पादन कमी होऊ शकते.

३. दूध उत्पादनाच्या जैविक प्रक्रियेतील बदल:

गाय व म्हशींमध्ये दूध उत्पादन ही एक जैविक प्रक्रिया आहे जी त्यांच्या शरीरातील हार्मोनल प्रणालीवर अवलंबून असते. उच्च तापमानामुळे शरीरातील हार्मोनल संतुलन बिघडते. उदाहरणार्थ, “प्रोलॅक्टिन” हा हार्मोन, जो दूध उत्पादनासाठी महत्त्वपूर्ण आहे, त्याची पातळी उन्हाळ्यात कमी होऊ शकते. यामुळे दूध उत्पादनाच्या गुणवत्ता व प्रमाणात घट होऊ शकते.

४. प्रजनन क्षमता व दूध उत्पादन:

उन्हाळ्यात गायींमध्ये प्रजनन क्षमता कमी होऊ शकते. उच्च तापमानामुळे, गायींमध्ये गॅल्वानिक स्ट्रेस (शारीरिक ताण) वाढतो, जो प्रजननावर नकारात्मक परिणाम करू शकतो. यामुळे गायींना योग्य पद्धतीने गाभण होणे कठीण होते, आणि त्यांचा दुधाचा उत्पादन कालावधी थोडा कमी होतो.

हे पण वाचा: कांद्याचा बाजारभाव : शेतकऱ्याची हुरहुर, ग्राहकाची घालमेल, आणि व्यापाऱ्यांची गणितं

५. मांसपेशींचा ताण:

उन्हाळ्यात शरीराची सामान्य कार्यक्षमता कमी होते, त्यामुळे गाय व म्हशींच्या मांसपेशीमध्ये जास्त ताण पडतो. शरीरातील ऊर्जा या ताणाशी जुळवून घेत असताना, दूध उत्पादनासाठी आवश्यक ऊर्जा कमी होऊ शकते. यामुळे दूध उत्पादनात घट होऊ शकते.

६. पर्यावरणीय व व्यवस्थापकीय उपायांची कमतरता:

खूप वेळा, शेतकऱ्यांना गायींना उन्हापासून वाचवण्यासाठी योग्य छावण्या व व्यवस्थापकीय उपायांची कमतरता असते. योग्य शेडिंग, पाणी व्यवस्थापन, आणि वातावरणीय उपाय (उदा., पंखे, वाऱ्याचे व्यवस्थापन) नसल्यामुळे गायींवर जास्त ताण पडतो, आणि त्यांचं दूध उत्पादन कमी होऊ शकते. काही शेतकऱ्यांना या समस्यांवर योग्य उपाय करता येत नाहीत.

७. ताणामुळे इतर आरोग्य समस्या:

उन्हाळ्यात ताणामुळे गायींना विविध आरोग्य समस्यांचा सामना करावा लागतो, जसे की पचनसंस्थेतील ताण, विषाणू संसर्ग, त्वचेवर संसर्ग होणे इत्यादी. या आरोग्य समस्या देखील दूध उत्पादनावर परिणाम करतात.

निष्कर्ष:

गाय व म्हशींचे दूध उत्पादन उन्हाळ्यात कमी होण्याचे कारणे अनेक आहेत. तापमान, ओलावा, आहार, पाणी, शारीरिक ताण, व प्रजनन क्षमता यांचा सर्वांचा एकत्रित प्रभाव या घटनेस कारणीभूत ठरतो. यासाठी शेतकऱ्यांनी योग्य व्यवस्थापकीय उपाय लागू करणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. उन्हाळ्यात दूध उत्पादन वाढवण्यासाठी गायींना योग्य आहार, पाणी, छावण्या, व निरोगी वातावरण आवश्यक आहे. यामुळे त्यांच्या दूध उत्पादनाची गुणवत्ता व प्रमाण वाढवता येईल, आणि शेतकऱ्यांचे आर्थिक लाभही सुधारू शकतात.

अशाप्रकारे, उन्हाळ्यात दूध उत्पादनातील घट एक सामान्य आणि सहज दुर्लक्षित समस्या असू शकते, परंतु त्यावर योग्य उपाय करणे आवश्यक आहे.

उन्हाळ्यात गाय व म्हशींचे दूध उत्पादन का घटते यासंदर्भात काही सामान्य प्रश्न आणि त्यांच्या उत्तरांचा सारांश खालीलप्रमाणे आहे:

प्रश्न 1: उन्हाळ्यात गायींना व म्हशींना कोणत्या प्रकारच्या आहाराची आवश्यकता असते?

उत्तर: उन्हाळ्यात गायींना व म्हशींना ताजेत व पौष्टिक आहाराची आवश्यकता असते. त्यांना हिरव्या चाऱ्याबरोबरच ऊसाच्या बगास, सोयाबीन, कडधान्ये इत्यादींचा समावेश करावा. तसेच, त्यांना पुरेसे पाणी देणे आवश्यक आहे, ज्यामुळे त्यांच्या शरीरातील उष्णता नियंत्रित राहते आणि दूध उत्पादनात घट येत नाही.

प्रश्न 2: उन्हाळ्यात गायींचे दूध उत्पादन वाढवण्यासाठी कोणते व्यवस्थापकीय उपाय करावेत?

उत्तर: उन्हाळ्यात दूध उत्पादन वाढवण्यासाठी खालील उपाय करावेत:

• छावणी व्यवस्था: गायींना थेट सूर्यप्रकाशापासून वाचवण्यासाठी छावणी तयार करावी.
• वातावरणीय नियंत्रण: गोठ्यांमध्ये वायुवीजनाची व्यवस्था करावी आणि आवश्यक असल्यास पंखे किंवा एअर कूलर्स वापरावेत.
• पाणी व्यवस्थापन: गायींना स्वच्छ आणि पुरेसे पाणी उपलब्ध करावे, ज्यामुळे त्यांच्या शरीरातील उष्णता नियंत्रित राहते.
• आरोग्य तपासणी: गायींच्या आरोग्याची नियमित तपासणी करावी आणि आवश्यक ती लसीकरणे व उपचार करावे.

प्रश्न 3: उन्हाळ्यात गायींना कोणत्या आजारांचा सामना करावा लागू शकतो?

उत्तर: उन्हाळ्यात गायींना खालील आजारांचा सामना करावा लागू शकतो:

• पचनसंस्थेतील विकार: उच्च तापमानामुळे गायींच्या पचनक्षमतेत घट येऊ शकते, ज्यामुळे अन्नपचनाशी संबंधित समस्या येऊ शकतात.
• ताप: उष्णतेमुळे गायींना जास्त ताप येऊ शकतो, ज्यामुळे त्यांच्या दूध उत्पादनावर परिणाम होऊ शकतो.
• विषाणूजन्य आजार: उन्हाळ्यात विषाणूंची सक्रियता वाढते, ज्यामुळे गायींना विविध विषाणूजन्य आजार होऊ शकतात.

प्रश्न 4: उन्हाळ्यात गायींचे दूध उत्पादन वाढवण्यासाठी कोणत्या विशेष टिप्स आहेत?

उत्तर: उन्हाळ्यात दूध उत्पादन वाढवण्यासाठी खालील टिप्स उपयुक्त ठरू शकतात:

• दूध पिण्याच्या वेळेचे नियोजन: गायींना सकाळी आणि संध्याकाळी थंड वातावरणात दूध पिण्यासाठी प्रोत्साहित करावे.
• आरोग्य व्यवस्थापन: गायींच्या आरोग्याची नियमित तपासणी करावी आणि कोणत्याही आजाराच्या लक्षणे दिसल्यास त्वरित पशुवैद्यकीय सल्ला घ्यावा.
• आहारातील बदल: उन्हाळ्यात गायींच्या आहारात थोडे बदल करून त्यांना अधिक ऊर्जा आणि थंडपणा देणारे पदार्थ समाविष्ट करावे.

उन्हाळ्यात गायींचे दूध उत्पादन वाढवण्यासाठी योग्य व्यवस्थापन, आहार आणि आरोग्य सेवा अत्यंत महत्त्वाच्या आहेत. शेतकऱ्यांनी या बाबींवर विशेष लक्ष देऊन आपल्या गायींचे आरोग्य आणि दूध उत्पादन वाढवू शकतात.

अधिक माहितीसाठी : क्लिक करा